Het is midwinter en koud. Hoe krijgen we het weer warm? Dit lijkt me het juiste moment om de koning van alle kruiden eens onder de loep te nemen: de monnikskap……..Alom gevreesd vanwege zijn giftige eigenschappen……..Inderdaad, ik zou deze plant liever niet door de salade doen. De hele plant bevat giftige bestanddelen welke het zenuwstelsel op tilt kunnen doen slaan, zelfs tot de dood erop volgt. In vroeger tijden werd het dan ook veelvuldig gebruikt als pijlgif op het slagveld en bij de jacht op wilde dieren, in de gifbeker van ter dood veroordeelden, en door het eten als effectief middel om je te ontdoen van ongewenste echtgenoten……..er zijn meer dan genoeg gruwelverhalen te vinden. Maar zoals gezegd wordt in de Chinese geneeskunde de plant al duizenden jaren – en nog steeds! – gezien als de koning van alle kruiden. De geneeskrachtige werking vinden we in de knolvormige wortel van de plant (Fu Zi), en bestaat vooral uit het verwarmen van het hele lichaam, het verdrijven van kou, het stillen van pijn en het drogen van vocht. Het heeft van alle kruiden de heftigste en snelste werking en wordt wel vergeleken met het effect van de zon: de zon komt op, onmiddellijk verdwijnt de mist…. De wortel wordt ingezet bij een ernstig tekort aan energie met extreme koude in het lichaam, maar vooral heeft zij haar plaats bij het behandelen van pijnsyndromen welke gepaard gaan met ophoping van koude en vocht, zoals je soms ziet bij intens pijnlijke gewrichten en spieren.
Maar hoe zit dat nou? Zo giftig en tegelijk zo geneeskrachtig? Blijkbaar is de relatieve giftigheid/ geneeskracht afhankelijk van een aantal factoren. Op de eerste plaats natuurlijk van de juiste dosering, de juiste combinatie met andere kruiden, en de juiste diagnose. Maar ook de kwaliteit van de wortel is van belang. Een bepaalde streek in de provincie Sichuan in China (ten oosten van Tibet) heeft een zodanig gunstige samenstelling van de bodem dat daar grote wortels van uitstekende kwaliteit opgeleverd worden. Daarnaast is de juiste tijd van planten en oogsten van belang. De plant moet groeien gedurende de tijd van toenemende energie, dus vanaf midwinter tot aan de oogsttijd net voor midzomer. En dan moet de wortel nog op de juiste wijze bereid worden: gekookt of gebakken samen met zout of gember. Alleen ervaren kruidendeskundigen zouden mogen werken met dit middel, en dan alleen met preparaten afkomstig van firma’s met een vergunning om monnikskapwortels te bereiden!
Durven we nu nog wel stekjes van deze prachtige plant met grote blauwe bloemtrossen in onze achtertuin te laten groeien…….? Nou, dat kan best hoor. Wel even goed handen wassen na het verplanten of snoeien om blaren te voorkomen, en laat kleine kinderen maar niet te dicht in de buurt komen. Zolang we de plant niet door de salade of in de soep doen, is er niets aan de hand……….
Nu maar weer even terug naar wat veiliger terrein. Een jaar geleden, in de eerste aflevering van deze serie, beschreef ik al de werking van kaneel en gember, de kroonjuweeltjes van de verwarmende keukenkruiden. Er is echter nog een aantal verwarmende kruiden welke naast hun culinaire gebruik ook een medicinale werking hebben en die ik in deze winterse tijd niet onvermeld wil laten.
De eerste is de kruidnagel (Ding Xian), het nog gesloten bloemknopje van een boomsoort afkomstig uit Azie. We kennen hem natuurlijk allemaal van het meestoven met rode kool of stoofpeertjes, en het gebruik in de bisschopswijn of speculaaskruiden. De nagel is vrij scherp en aromatisch, sterk verwarmend, en, naast het versterken van de nierenergie bij klachten van vaginale afscheiding, bevordert hij vooral de spijsvertering. Een milde remedie voor kinderen met buikpijn: kook een kruidnagel een paar minuten mee in een beker melk.
Ook venkelzaadjes (Xiao Hui Xiang) zijn scherp, aromatisch en warm. Ze hebben net als de hele plant een anijsachtige smaak en zijn lekker in salades, soepen, stoofgerechten en bij vis. Medicinaal worden ze toegevoegd aan recepten voor pijn door koude in de onderbuik. Ook kunt u de zaadjes roosteren en ze als compres, gewikkeld in een doek, op koude plekken op de buik leggen. Daarnaast worden ze net als kruidnagel toegepast bij problemen met de spijsvertering. Neem venkelthee bij buikpijn, krampen of diarree, of na een overvloedige maaltijd om de vertering te bevorderen. Of, beter nog, kook ze met wat wijn…… kruidenwijn heeft een sterker effect als thee. U kunt natuurlijk ook gewoon wat venkelzaadjes nemen en erop kauwen, iets wat ze in India na elke maaltijd doen.
Dan hebben we nog peper (Hu Jiao): scherp, pittig en heet – kan aan elk gerecht worden toegevoegd. De heetste soort is de uit China afkomstige Sichuanpeper welke vooral goed is bij buikpijn met kou en diarree. Ook kunt u een flinke lepel koken in een pan water, en gebruiken als warm badje bij klachten van koude voeten of wintertenen of –handen. Natuurlijk ook weer te koop in Amazing Oriental –de Aziatische supermarkt aan de Korreweg. Gebruik al de genoemde kruiden met mate als u last hebt van hitteverschijnselen zoals opvliegers of koorts…….
Dan zijn we nu het jaar rond! Ik heb u vier seizoenen rondgeleid door de tuin en door de keuken op zoek naar bijzondere geneeskrachtige planten en nuttige specerijen. We zijn weer aangekomen bij het begin – midwinter. Dit lijkt mij een mooi moment om de serie nu te stoppen. Misschien bent u met wat andere ogen naar de natuur gaan kijken en u meer bewust geworden van de rijkdom en verbazingwekkende, wondere krachten die er in besloten liggen……..
Anja Sanders, december 2012