De herfst is de tijd van de droogte, de energie richt zich naar binnen en beneden, terug naar de aarde. Onze huid wordt droger, net als de bladeren. De winter is de tijd van de koude en het water. Water zakt naar beneden en stagneert gemakkelijk, zeker als door de samentrekkende aard van koude de energiecirculatie afneemt. Dus de komende tijd staat in het teken van vocht, koude en ophoping! Wat is hier aan te doen?
Even de winterjas aan, en kijken wat de tuin ons nog te bieden heeft. Ik zie onze meidoorn daar nog parmantig staan. Z’n blad al kwijt, een enkel besje hangt er nog verloren aan. De besjes van de Chinese meidoorn (Shan Zha) zijn wat groter en vleziger, en worden van oudsher gebruikt bij voedselophoping. Ze verbeteren de vertering van vooral vet, zuivel en vlees, en worden toegevoegd aan recepten voor buikpijn en diarree. Maar de bes doet het ook goed in huis-, tuin- en keukengebruik. Tot een pasta gekookt met suiker en rijste- en gerstekiemen, wordt een lepeltje opgelost in kokend water, en gedronken als een heilzame koffie en theevervanger, goed voor de spijsvertering. Ook kunnen ze – hoewel wat zuur – zo uit de hand gegeten worden, zowel vers als gedroogd. Op straat worden ze verkocht als heerlijk zoete snack – gedipt in een kokende suikermassa en geregen aan een bamboestokje. Verder worden ze verwerkt tot thee, vruchtensap, siroop , jam of likeur.
Het leuke is dat in het westen de laatste tientallen jaren veel onderzoek is gedaan naar onze eigen meidoornbes. Gebleken is dat de bes ook een gustige invloed heeft op hoge bloeddruk en verhoogd cholesterol, en de werking van het hart versterkt. En trouwens niet alleen de bes, ook de blaadjes en bloesems hebben deze geneeskrachtige werking. Dus komende zomer kunnen we oogsten en een hartversterkend theetje of likeurtje brouwen, of een verrassend potje meidoornbessenjam.
Nu we toch nog buiten zijn, zouden we de wortels op kunnen graven van het ballon– of prachtklokje, een lid van de Campanalufamilie of klokjesachtigen met prachtige, wat grotere blauwwitte bloemen die eerst opblazen tot een ballon voor ze opengaan. Deze wortel (Jie Geng) is een uitstekend middel om opgehoopt slijm op te lossen, en wordt dan ook veelvuldig toegevoegd aan recepten voor vastzittende hoest met slijm, keelpijn en heesheid. Een ander veelgebruikt ingredient van deze formules is de abrikozenpit (Xing Ren), nog zo’n prachtig middel tegen hoest. Deze pit geeft daarnaast ook verlichting bij astmatisch piepen. Zij kan ook rauw opgeknabbeld worden, de smaak lijkt op die van de amandel, maar iets bitterder. U mag er echter niet teveel van eten, want zij is enigszins giftig; het is in ieder geval beter om het buitenste laagje eraf te halen. Geef ze maar beter niet aan kinderen. De ballonklokjeswortel daarentegen is zeer onschuldig en heeft zich een plek verworven vooral in de Japanse keuken: wordt zowel vers als ingemaakt gebruikt in soepen en de jonge blaadjes kunnen de salade in. Maar……we waren nog buiten…….. misschien komen we de moerbeiboom nog tegen, de huisvester van de zijderups. Zijn schors (Sang Bai Pi) is ook zo’n vochtafvoerend middel wat z’n nut heeft bewezen vooral bij bronchitisachtige klachten. De blaadjes zijn daarentegen juist een middel bij droge hoest en koortsige aandoeningen. Verderop kom ik nog even terug op deze fraaie boom.
Het is nu wel leuk om nog even snel een aantal planten langs te gaan die een rol spelen bij het verdrijven van vastzittend vocht uit de spieren, pezen en gewrichten, een probleem dat we zien we bij mensen met klachten van artritis, reuma of fibromyalgie (‘spierreuma’). Als eerste komen we dan de clematis tegen. De wortel (Wei Ling Xian) van de Chinese variant heft door vocht gevormde blokkades op, beweegt zich snel door het lichaam heen, en lost daarbij ook klachten van doofheid en tintelingen in de ledematen op. Opgelost in wijn heeft het een nog sterker effect. Dezelfde soort werking heeft de wortel van het blauwe, grootbladige gentiaantje (Qin Jao). Nu gaan we nog een keer langs de moerbeiboom, een zeer rijke boom die op vele manieren ingezet kan worden! De takjes van deze boom (Sang Zhi) hebben hun sporen verdiend bij vooral pijnen in schouders en armen door vochtophoping. En dan noem ik ook nog maar even de sappige op bramen of frambozen lijkende vruchtjes: deze hebben een versterkende werking, en worden vooral bij bloedzwakte ingezet. Een mysterieuze boom! Jammer dat we hem in Nederland niet zoveel zien.
Vocht kun je op vele manieren verdrijven: afvoeren via de urine, ontlasting of transpiratie, drogen door verhitten, in beweging brengen door de energiecirculatie te versterken, of met aromatische en scherpe geuren doordringen in het vocht. Om deze laatste manier toe te passen hebben we nog wel wat potjes keukenkruiden op de plank staan. Ik denk dan vooral aan kardemom (Sha Ren), wat een zoete scherpe geur heeft en vooral in India veel toegepast wordt in curries, maar ook in het westen in opkomst is vooral voor gebruik in gebak, maar ook om vlees te kruiden. Als geneesmiddel brengt het vooral de spijsvertering op gang, en dringt het door in vochtophopingen in de buikstreek. Daarom is het een ideaal kruid in zoete gerechten – kardemom remt de bevochtigende werking van het zoet af. Dus bij misselijkheid en slechte eetlust met een vol gevoel in de buik kunt u kwistig strooien met uw potje kardemom. Misschien met de feestdagen in het verschiet wel handig om te weten………
Anja Sanders, november 2012