De misschien wel meest opvallende tuinplant die hoogzomer in grote groepen staat te wiegen in de wind met zijn prachtige bloemen, is de lelie. Rond 1800 vanuit het oosten, waar deze veelvuldig in het wild groeit, overgebracht naar onze contreien. De Chinese naam is Bai He, wat ‘honderd ontmoetingen’ betekent, en verwijst naar de strakke schubsgewijze opbouw van de bol. Vandaar ook dat de lelie symbool staat voor vriendschap en harmonie. De leliebol is zoet, en kan zowel gedroogd als vers gegeten worden. In China worden de schubben meestal gekookt in water met suiker, maar ze kunnen ook gebakken worden of tot meel vermalen. Het is een zomerse lekkernij vanwege het verkoelende en bevochtigende effect op het lichaam. Van dit effect wordt ook gebruik gemaakt bij de geneeskrachtige werking. De bollen worden dan in de herfst geoogst en voor een goede kwaliteit moeten de schubben hard en vlezig zijn. De leliebol wordt als geneesmiddel ingezet om de longen te verkoelen en bevochtigen bij droge of vastzittende hoest. Vanwege het voedende en verkoelende effect op de hartstreek worden de schubben ook wel gebruikt als kalmerings- of slaapmiddel na koortsende ziektes of bij langdurige stress.
Ik ga even in vogelvlucht langs een aantal andere u wellicht bekende voorbeelden uit de groep van voedende, bevochtigende en verkoelende kruiden (ook wel genoemd de yin-voedende kruiden). Ik denk dan aan de wortelstok van de salomonszegel (Yu Zhu), de blauwe besjes van de glimmende liguster (Nu Zhen Zi), de Chinese orchidee (Shi Hu), en de wortel van het slangebaard (Mai Men Dong)– een populaire grasachtige wintergroene bodembedekker. Deze worden ingezet bij aandoeningen met droogte of gebrek aan lichaamsvloeistoffen waarbij ook gemakkelijk hitte ontstaat, zoals constipatie, droge mond, chronische droge hoest, koortsende ziektes, bepaalde vormen van duizeligheid of oorsuizen, en soms bij hartkloppingen en slaapstoornissen.
Een ander middel met gelijksoortige werking is….schrik niet…….het schild van het waterschildpad (Gui Ban)……….Van oudsher worden in de Chinese geneeskunde ook dierlijke materialen gebruikt. Gelukkig zijn deze in Europa niet toegestaan.
Een laatste interessante telg uit de reeks van yin-voedende kruiden is een klein oranje-rood besje dat onder verschillende namen bekend is geworden: de wolfsbes, boksdoornbes of gojibes (Gou Qi Zi). Deze groeit aan een stekelige struik en is in de 18e eeuw vanuit het oosten overgebracht naar West-Europa, waar deze verwilderd groeit vooral langs rivieren en in de duinen, maar ook net als de meidoorn veel als haag wordt gebruikt. De struik bloeit met paarse bloemen rond mei of juni. De oogsttijd van de bes is tegen het eind van de zomer, en gaat in China gepaard met jaarlijkse festivals. Het is een kwetsbaar besje, dat gemakkelijk bruin wordt als het met de hand wordt geplukt, en dat daarom op matten wordt uitgeschud en gedroogd in de schaduw. Veelal wordt het besje gedroogd gegeten, als tussendoortje, in de muesli of yoghurt, door salades, en van oudsher in China in de rijstepap of meegekookt in de soep. In de Aziatische supermarkt Amazing Oriental aan Korreweg 51 in Groningen zijn heel interessante soeppakketten te koop welke verschillende plantendelen bevatten om een versterkende kippensoep te maken. Hierin vindt u dan vaak de gojibes terug, naast bijvoorbeeld de leliebol, de wortel van de salomonszegel en het Chinese vingerhoedskruid, lotuszaden, Chinese wortel en ginseng. Zakjes losse gojibessen zijn ook te koop bij drogisterijen en natuurvoedingswinkels. Ze zien er een beetje uit als rozijnen, maar zijn roder en hebben een wat frissere smaak.
Maar waarom zouden we die besjes eigenlijk eten? De gojibes wordt de laatste tijd aangeprezen als ‘supervoedsel’ en daar wordt door de natuurvoedingsindustrie natuurlijk handig op ingespeeld door gojibessen te verpakken in tabletten, capsules en druppels met allerhande gezondheidsclaims. Ze zouden barstensvol vitamines, antioxidanten en caroteen zitten, het immuunsysteem versterken en de bloedsuiker verlagen. Het is net zo’n hype geworden als ginseng.
In de Chinese volksgebruiken wordt de gojibes traditioneel gezien als een levensverlengend en versterkend middel, heilzaam bij diabetes, en goed voor de ogen en de benen – daarom onder atleten een favoriet voedingsmiddel! Er gaan mythes rond over Chinezen die op een dieet met veel gojibessen meer dan 200 jaar oud zijn geworden………..maar wat zegt de officiële Chinese geneeskunde er nu eigenlijk over? De gojibes (of gouqizi) wordt gerangschikt onder de bloed- en yin-voedende geneesmiddelen, is versterkend voor lever en nieren, en wordt in combinatie met andere voedende kruiden voorgeschreven bij klachten van zwakte, duizeligheid en wazig zien.
Moeten we nu elke dag een handjevol gojibessen eten? Dat kan, bijwerkingen hebben de besjes eigenlijk niet. Het is aan u……….alleen moeten mensen met neiging tot vocht vasthouden er voorzichtig mee zijn. En let op dat u besjes van goede kwaliteit koopt – donkerrood, niet te felrood, want dan zijn ze mogelijk gekleurd met sulfieten. En liefst biologisch – in China zijn ze soms kwistig met bestrijdingsmiddelen. Eet smakelijk!
Anja Sanders, augustus 2012